1000 jaar Gentsekoop
De vrouwen die de gas doen branden
Bij Gentse industrie denken we vandaag aan de Zeehaven. Maar ooit stond ook het centrum vol met rokende schouwen. Zelfs vlakbij de gezellige Walpoortstraat stonden verschillende textielfabrieken. En een gasfabriek. En een fabriek voor brandbare kousen. Euh, wablief? Dat laatste had alles te maken met licht op straat.
We zijn zo aan verlichting gewend, dat we vergeten hoe donker het ’s nachts ooit was in de Gentse straten en stegen. Met alle aanrandingen, diefstal en louche affaires vandien. In 1571 sprak het stadsbestuur daarom al de wens uit “dat op alle hoeken van de grootste straten lanteernen zouden hangen tegen stelen, rooven en moorde”.
Aanvankelijk moest dat met fakkels en kaarsen. In de 18de eeuw verschenen de eerste lampen op koolzaadolie, daarna petroleumlampen en uiteindelijk gaslantaarns. Tegen 1864 stonden er al 1.300 op de Gentse straathoeken. Het lichtgas — niet te verwarren met het aardgas van vandaag — kwam uit een van onze eigen gasfabrieken. Gevaarlijk? Zeker. Want dat gas kwam van verhitte steenkool en was bijzonder ontvlambaar.
Achter de tondeliers liep een stoet enthousiaste kinderen die de vlammetjes wilden zien oplichten.
Gevaarlijk of niet, de eerste gasfabriek stond gewoon pal in het centrum, aan de Waalse Krook. Van daaruit vertakten zich sinds 1824 de leidingen zich naar de chique Kouter en de Korenmarkt, waar mensen zich vergaapten aan het wonder van de dansende vlam.
Om de hoek van de gasfabriek stond de kouskesfabriek van Schulze, in de Korianderstraat. De sokken in kwestie waren gloeikousjes: netjes van synthetische vezels die bij verhitting helder wit oplichtten. Ze moesten het licht van de gaslamp, dat standaard nogal zwak en geel was, veel feller en witter maken. Schulze had 300 man in dienst — of zeg maar 300 vrouw, want het waren bijna allemaal dames en meisjes.
De ‘mannen die de gas doen brannen’, dat waren dan weer de tondeliers. ’s Avonds en bij het ochtendgloren gingen zij van lantaarn naar lantaarn met hun lange stok, altijd gevolgd door een sliert enthousiaste kinderen. Hun job zijn ze al lang kwijt, want de stad schakelde na de Tweede Wereldoorlog over op elektriciteit. Maar de naam Tondelier leeft nog door in de nieuwe woonwijk aan de Gasmeterlaan. Daar staat ook nog een andere getuige van hun gloriedagen: het enorme skelet van twee stalen gashouders.
